|
Του Θανάση Λάλα |
|
Γιατί το λέτε αυτό; Δεν έχω κάποιον ιδιαίτερο λόγο... Απλώς, τελευταία έχω μείνει με την εντύπωση ότι βρίσκεστε συνεχώς στα δικαστήρια... Έχω λανθασμένη εντύπωση; Ναι, νομίζω ότι είναι λανθασμένη... Απλώς, τελευταία κάποια "μέσα" προσπαθούν να δημιουργήσουν μια τέτοια εντύπωση για μένα... ότι γενικώς τα βάζω με όλους, ότι δεν έχω χιούμορ και ότι δεν ανέχομαι την κριτική και τη σάτιρα, όταν αυτή έχει ως στόχο το πρόσωπό μου.... Είναι ψέμα αυτό; Απολύτως... Εγώ απλώς αποφάσισα να αμυνθώ... Στράφηκα προς μια ομάδα ανθρώπων που διέδιδαν για μένα ψέματα.... Αλήθεια, γιατί αυτή η ομάδα τα έβαλε μαζί σας; Αυτό δεν μπορώ να το απαντήσω εγώ... Αν θέλετε μια απάντηση, μπορείτε να ρωτήσετε τους ίδιους... Εγώ τι να σας πω; Πιστεύετε ότι κινδυνεύει κάποιος, αν κάποιος άλλος διαδίδει ψέματα για αυτόν; Οι συγκεκριμένοι αυτοί άνθρωποι, επειδή είναι χαριτωμένοι και έχουν λόγο δημόσιο λόγο μπορούν να δημιουργήσουν μια ψευδή εντύπωση... Αυτοί οι συγκεκριμένοι πέντε άνθρωποι τυχαίνει να έχουν πολλούς φίλους στα "μέσα", με αποτέλεσμα η όποια άποψή τους να αυξάνεται γεωμετρικά... Αλήθεια, τι σας ενοχλεί περισσότερο από όλα όσα λένε για σας αυτοί οι άνθρωποι; Εκείνο που με ενοχλεί είναι ότι οι συγκεκριμένοι άνθρωποι ξέρουν τι είναι αυτό που κάνω και προσπαθούν να το διαστρεβλώσουν. Εσείς ό,τι κάνετε το κάνετε για να σας πουν «μπράβο; Όχι βέβαια... Αλλά εγώ δεν θέλω κανένας άνθρωπος ούτε ένας να νομίζει ότι αυτά που κάνω για την Κύπρο, για παράδειγμα τα κάνω επειδή έχω, από πίσω, κάποιο προσωπικό κέρδος ή ότι μπορεί να βγάζω έστω και μία δεκάρα από αυτά. Αφού δεν ισχύει κάτι τέτοιο, και το ξέρουν αυτοί οι άνθρωποι, με ενοχλεί να δημιουργούν λανθασμένες εντυπώσεις στον κόσμο. Ούτε χάριν του χιούμορ και της σάτιρας δεν θα δεχόσασταν αυτό τον σχολιασμό; Τι σημαίνει προς χάριν του χιούμορ; Χάριν του χιούμορ να βγαίνει ο καθένας και να λέει πράγματα που δεν ισχύουν; Εγώ πιστεύω ότι σε αυτή την κοινωνία που ζούμε, οι επώνυμοι άνθρωποι είναι υποχρεωμένοι να δέχονται κριτική, αλλά όχι τα ψέματα και την κακοήθεια... Αυτό είναι άλλο. Εδώ η ιστορία έχει παραλλαχθεί... Άλλο κριτική, άλλο κακοήθεια, που την ντύνουμε με τα ρούχα της σάτιρας για να είμαστε καλυμμένοι εμείς οι ίδιοι στην ουσία, και όχι η κακοήθεια... Γιατί κακά τα ψέματα... Η κακοήθεια ό,τι και να της φορέσεις παραμένει κακοήθεια. Και η σάτιρα κατά τη γνώμη μου έχει λόγο ύπαρξης όταν στηρίζεται στην αλήθεια. Είναι πολύ εύκολο η σάτιρα αν δεν στηρίζεται στην αλήθεια να γίνει κακοήθεια. Σωστά όλα αυτά που λέτε... Αλλά δεν σκέφτεστε ότι, όταν επιτίθεστε στους επικριτές σας, τους νομιμοποιείτε ως κριτές σας; Εγώ, κατ' αρχάς, δεν επιτέθηκα ποτέ σε κανέναν... Δηλαδή ο ένας έχει δικαίωμα εν ονόματι του σαρκασμού να λέει ψέματα και κακοήθειες... ο άλλος δεν έχει δικαίωμα να αμυνθεί; Ο κακός τελικά είναι αυτός που αμύνεται; Γιατί τελικώς εκεί καταλήγουμε. Υπάρχει μια "μαϊμού" στην ιστορία, κάτι ψεύτικο δηλαδή, που πάει να νομιμοποιηθεί ως αληθινό... Ορισμένοι το επιδιώκουν με πάθος αυτό... Θέλουν πολύ αυτή τη νομιμοποίηση. Γιατί; Είτε επειδή καλαμπουρίζουν σπάνε πλάκα βλέποντας το ψέμα να νομιμοποιείται ως αλήθεια είτε για οποιονδήποτε άλλο λόγο που μπορεί να τους αφορά προσωπικά. Εγώ όμως δεν θέλω να τα ξεπουλήσω όλα και να πω "Δεν βαριέσαι... και τι έγινε, μωρέ... ό,τι μας κάτσει... εμείς να 'μαστε καλά... να την έχουμε καλά εμείς, να κάνουμε την πλάκα μας και ας πάνε να χαθούν οι άλλοι". Εγώ δεν είμαι αυτής της νοοτροπίας άνθρωπος. Εγώ δεν θέλω να αφήνω τίποτε στην τύχη του. Αυτό το αποδεικνύει η ως τώρα πορεία μου άλλωστε... Εγώ δεν ψάχνω να βρω αν είμαι σύγχρονος, μοντέρνος ή παλαιών αρχών· δεν με ενδιαφέρει. Με ενδιαφέρει ότι έζησα με κάποιες αρχές και τις αρχές αυτές τις κουβαλώ και στην ωριμότητά μου. Δεν μπορώ τώρα να αλλάξω. Ξέρω πάρα πολύ καλά ότι υπάρχουν πέντε άνθρωποι γύρω μας που κάνουν αυτό που σας περιέγραψα... και με αυτούς τους πέντε άντε να συμφωνούν και άλλοι 50 ή 500. Υπάρχουν όμως και πεντακόσιες χιλιάδες ή πέντε εκατομμύρια άλλοι που δεν ασπάζονται καθόλου τη λογική αυτών των πέντε ανθρώπων. Ασπάζονται το αντίθετο μάλιστα... Αυτοί μέσα από τη δική μου δικαίωση δικαιώνονται και μέσα από τη δική μου δικαίωση νομίζω ότι δικαιώνονται και οι αξίες με τις οποίες μεγαλώσαμε. Εγώ νιώθω ότι είμαστε θεματοφύλακες κάποιων αξιών... Αυτός είναι ένας ρόλος που είμαστε υποχρεωμένοι να τον παίξουμε, αν θέλουμε τα παιδιά μας να βρουν και κάτι όρθιο αύριο. Σας ακούω λίγο προκατειλημμένο με το καλαμπούρι... Δεν είναι μέρος της ζωής μας και το καλαμπούρι και το χιούμορ; Όλα δηλαδή πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε σοβαρά; Πιστεύω ότι όλοι αυτοί που λένε όλα αυτά για σας δημοσίως δεν έχουν πρόθεση να σας αμφισβητήσουν ως τραγουδιστή ή ως μουσικό... Απλώς, κάτι υπαινίσσονται, που είναι στα όρια της αλήθειας και του ψέματος... Γι' αυτό και το λένε καλαμπουρίζοντας... Στη ζωή υπάρχει και το καλαμπούρι και η αλήθεια και το ψέμα και η σοβαροφάνεια... Στη ζωή επομένως υπάρχουν όλες οι πλευρές και, για να υπάρχουν, είναι αναγκαίες. Υπάρχουν και όλα τα είδη των ανθρώπων... Ανάμεσα σε αυτά τα είδη είναι και ο άνθρωπος που καλαμπουρίζει με όλα... Εγώ αντιτίθεμαι σε αυτό το είδος των ανθρώπων... Για μένα στη ζωή υπάρχει το καλαμπούρι, υπάρχει όμως και η αλήθεια. Και τα δύο είναι αναγκαία στη ζωή... Αν όμως τα βάλουμε και τα δύο αυτά στη ζυγαριά και τα ζυγίσουμε, εγώ δεν νομίζω ότι το καλαμπούρι θα βαρύνει περισσότερο από την αλήθεια. Η αλήθεια είναι από όλα η βαρύτερη. Αλίμονο αν ο χαβαλές και το καλαμπούρι κυριαρχήσουν στη ζωή, γίνουν το μέτρο μας... Αν αφήσουμε το καλαμπούρι να γίνει το μέτρο μας, πολύ σύντομα δεν θα τη γνωρίζουμε τη γειτονιά που ζούμε... Θα είναι αγνώριστη... Για να μη σας πω ότι ήδη είναι αγνώριστη... Ο γενικός χαβαλές τη ρήμαξε. Για σας, ποια είναι η σοβαρότερη συνέπεια του χαβαλέ στη ζωή μας; Ο χαβαλές και το συνεχές καλαμπούρι πλήγωσαν θανάσιμα το "αυτονόητο" της ζωής, που ήταν μια αρχή για όλους, που σπάνια μπορούσε κάποιος να πορευτεί χωρίς να το λάβει υπόψη του. Το "αυτονόητο" ήταν ένας μπούσουλας, ήταν το "κοινά αποδεκτό". Το "αυτονόητο" έχει πια καταργηθεί. Θέλει κάποιος να αμυνθεί εν ονόματι της αλήθειας στην εποχή μας και κατηγορείται γι' αυτό. Κάποτε ο αγώνας για την αλήθεια ήταν κάτι το αυτονόητο... Τώρα θεωρείσαι γραφικός όταν μιλάς για την αλήθεια... Τείνουμε να φθάσουμε στο σημείο να μην έχουμε πια δικαίωμα να μιλάμε και να αγωνιζόμαστε για την αλήθεια... Άμα βγει κάποιος σήμερα και πει την αλήθεια, οι άλλοι όλοι γύρω του θα γελάσουν, θα υποπτευθούν ότι κάτι άλλο έχει στο μυαλό του και γι' αυτό λέει την αλήθεια. Σήμερα η αλήθεια ως αξία είναι είδος προς εξαφάνιση. Γιατί; Γιατί στις μέρες μας η αλήθεια ηττήθηκε; Και αν ηττήθηκε, ποιος νίκησε; Ποια αξία πήρε τη θέση της αλήθειας; Σήμερα δεν υπάρχει αλήθεια, γιατί όλοι γύρω είναι ψεύτες... Τι να την κάνει την αλήθεια μια γειτονιά που θρέφεται πια μόνο με ψέματα;. Μήπως η ζωή είναι καλύτερη βουτηγμένη μέσα στο ψέμα; Σιωπηρά ακόμη και αυτοί που κάνουν τους πιο πονηρούς γύρω μας έχουν δεχθεί ότι αυτό που περνάμε τώρα είναι ένα λούκι που δεν μπορεί να κρατήσει πολύ. Γιατί ο κόσμος δεν μπορεί να πάει μπροστά με αυτές τις λογικές. Πρέπει λίγο να ξεκαθαρίσουν τα πράγματα. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να μεγαλώνουμε τα παιδιά μας με αξίες του τύπου: "Κάνε ό,τι σε βολεύει... κοίταξε να τα αρπάξεις γερά και ας πάνε στον διάολο οι γύρω". Αργά ή γρήγορα, θα έρθει η ώρα να μας ζητήσει η γειτονιά, η χώρα, ο γείτονας, ο φίλος... τα ρέστα... Αργά ή γρήγορα, θα μας ζητήσουν να σηκώσουμε το βάρος, γιατί, αν δεν το σηκώσουμε, θα πέσει πάνω σε μας τους ίδιους και θα μας πλακώσει. Η κοινωνία μάς έδωσε ό,τι μας έδωσε, η κοινωνία θα μας τα πάρει πίσω... Αυτό είναι το μόνο σίγουρο και αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε, γιατί η κοινωνία δεν το ξεχνάει... Και βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι ποτέ κανείς δεν ξέφυγε από την κοινωνία... Κανείς δεν γλιτώνει από το κοινωνικό βάρος... Γι' αυτό πρέπει ό,τι κάνουμε να είναι και μια προετοιμασία για να σηκώσουμε και αυτό το βάρος. Αν το χέρι μας είναι παράλυτο τη στιγμή που θα μας ζητηθεί η βοήθεια, χαθήκαμε... δεν θα μπορεί να σηκώσει κανείς το βάρος και αυτό θα πέσει να μας πλακώσει. Άρα λοιπόν μιλάμε για μια άκρως ελαφροποιημένη κατάσταση. Κάποιες εικόνες μάς έχουν υπερπουληθεί και κάποιες άλλες αγνοούνται εντέχνως... Και αυτή η άγνοια βοηθά στον εφησυχασμό και στην ολοκληρωτική εκμετάλλευση από αυτούς που ξέρουν να μας εκμεταλλεύονται όταν μας βρίσκουν εφησυχασμένους.
Υπάρχει μια εικόνα του Νταλάρα που να έχει υπερπουληθεί, κατά τη γνώμη σας; Ναι, του ανθρώπου ο οποίος μπορεί να κάνει τα πάντα. Κανείς δεν βλέπει έναν άνθρωπο, έναν μουσικό, ο οποίος δουλεύει σκληρά κάθε μέρα. Κανείς δεν μιλάει για αυτό. Γιατί κανείς δεν μιλάει για αυτό; Μα γιατί δεν πουλάει η δουλειά στην εποχή μας! Δεν πουλάει η δυσκολία! Κανείς σήμερα δεν αγοράζει κάτι που θα του πει πόσο πρέπει να δουλέψει για να πετύχει τα όνειρά του, πόσο πρέπει να δυσκολευτεί για να γίνει κάτι σε αυτή τη ζωή. Ο κόσμος έχει ανάγκη από τον μύθο. Μόνον όμως από τον μύθο του δυνατού, του ισχυρού, του πρώτου. Δεν τον νοιάζει τον κόσμο αν ο μύθος του είναι καλός ή κακός. Και το καλό και το κακό συμμετέχουν στη δημιουργία του μύθου. Ο κόσμος αποστρέφεται τη δυσκολία, γιατί την έχει συνδέσει με τη μιζέρια, με μια επανάληψη φρικτή, που, όσο και να μην το θέλει, τη βαριέται. Δεν καταλαβαίνει ο κόσμος πως η ζωή χωρίς δυσκολίες είναι μια ζωή που καλπάζει προς την ισοπέδωση. Δεν μπορεί να καταλάβει ο κόσμος ότι η ευκολία στη ζωή σε οδηγεί στην υποδούλωση... Σήμερα, ό,τι και αν γευόμαστε, δεν είναι φυσικό, είναι τεχνητό, είναι καθοδηγούμενο. Σήμερα ο αέρας έχει άλλη μυρωδιά, οι γεύσεις είναι καθοδηγούμενες, ο τρόπος που ντυνόμαστε, που μιλάμε, είναι καθοδηγούμενοι. Πολύ λίγοι άνθρωποι σήμερα μπορούν να έχουν πρόσβαση στη γλώσσα, να μιλήσουν και να τους κατανοήσουν οι πάντες. Σήμερα, αν δεν μιλάς τον κώδικα τεσσάρων-πέντε πλατειών ή κάποιων καφενείων και περιοδικών, δεν μπορείς να λειτουργήσεις στην ίδια συχνότητα, δεν επικοινωνείς με τους γύρω, οπότε είσαι εξόριστος στη ζωή. Μας κάνανε να νιώθουμε ντροπή για την απλότητα, να νιώθουμε "άουτ", αν δεν σκεφτόμαστε πολύπλοκα... Σήμερα, για να είσαι "ιν", πρέπει να είσαι προχωρημένος σε όλα. Τι σημαίνει «προχωρημένος σε όλα; Ακραίο σεξ, ακραία θλίψη, ακραία απογοήτευση, ακραία αισιοδοξία, αυτοσκοπός το γέλιο και ο χαβαλές. Φθάσαμε στο σημείο, αν δεν κάνεις αυτή τη στάση την ερωτική ή την άλλη, να θεωρείσαι ξενέρωτος, οπισθοδρομικός. Φθάσαμε στο σημείο να βλέπουμε ένα γέρο άνθρωπο να γλιστράει στη βροχή και να πέφτει και, αντί να βοηθήσουμε τον άνθρωπο, ξεκαρδιζόμαστε στα γέλια. Μπορεί αυτό από μόνο του να είναι κάπως αστείο. Αλλά σε ποια κατηγορία ανήκεις; Είσαι σε αυτούς που θα γελάσουν ή σε αυτούς που θα τρέξουν να βοηθήσουν; Και τα δύο έχουμε δικαίωμα να κάνουμε... Και να γελάσουμε με τη δυστυχία και τον πόνο του άλλου και να βοηθήσουμε όπως μπορούμε τον άνθρωπο που βρίσκεται σε μια δύσκολη θέση... Διαλέγουμε και παίρνουμε... Μόνο που από το τι επιλέγουμε να κάνουμε κρινόμαστε... Εσείς έχετε νιώσει η φήμη σας να σας υπερβαίνει ως άνθρωπο και να σας πλήττει; Ναι, και νομίζω ότι δεν είναι άδικο να το ομολογώ. Το έχω πει και άλλη φορά ότι το χειρότερο κακό που έπαθα στη ζωή μου είναι η φήμη. Όταν το πρωτοείπα σ' εσάς, αν θυμάμαι καλά, σε μια παλιότερη συνέντευξη που σας είχα δώσει, το είχα πει , κάποιοι μου είπαν ότι υπερβάλλω και ότι τελικώς το είπα για να εντυπωσιάσω και όχι γιατί το πίστευα. Άλλοι πάλι μου λέγανε: "Ναι, αλλά τώρα το λες, ρε Νταλάρα, που την έχεις τη φήμη". "Ε, πότε να το 'λεγα, ρε παιδιά; Όταν δεν ήμουν διάσημος;". Έπειτα από 30 χρόνια συνεχούς παρουσίας σε αυτό τον χώρο, σας λέω λοιπόν ότι η φήμη βλάπτει σοβαρά την υγεία. (γέλια). Εγώ δεν μπορώ να λέω ψέματα. Δεν λέω τίποτε για να εντυπωσιάσω... Αν ήταν αυτός ο σκοπός μου, θα έκανα και άλλα πράγματα προς εντυπωσιασμό... Σε τι σας έβλαψε και σας βλάπτει η φήμη; Η φήμη δημιουργεί μια εικόνα πλασματική. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι έχουν μια εικόνα για μένα, αλλά είναι μόνο το περίβλημά μου αυτή η εικόνα. Για το μέσα μου δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ κανείς. Μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό ανθρώπων ή οπαδών των καλλιτεχνών ενδιαφέρεται να παρακολουθήσει το "μέσα" ενός ανθρώπου που είναι διάσημος. Στην περίπτωσή μου, για παράδειγμα, ξεχνούν ότι είμαι ένας καλός μουσικός και γι' αυτό πετυχαίνω σε αυτό που κάνω. Ως συνήθως, την ουσία την αγνοούν ή την περιφρονούν και επιδίδονται στο να διογκώσουν τα πέριξ δημόσιες σχέσεις κλπ. Από την άλλη, ξεχνούν ότι αυτός ο μουσικός είναι ένας άνθρωπος, ο οποίος έχει ανάγκες. Έχει ανάγκη από αγάπη, έχει ανάγκη από φίλους, έχει ανάγκη από συμπαράσταση... Αυτοί θεοποιούν τη φήμη μέσω του χρήματος, της δύναμης και της όποιας εξουσίας. Αλλά είναι μια εξουσία διογκωμένη στα μάτια τους. Δεν καταλαβαίνουν ότι μπορεί να μην ισχύουν αυτά τα πράγματα που φαντάζονται. Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που όταν βρέχει και μέσα σε ένα απόγευμα πνίγεται η μισή Αθήνα, βγαίνουν με μια φοβερή ευκολία στα παράθυρα των τηλεοράσεων και στα καφενεία και λένε ότι φταίει για όλα ο υπουργός. Δεν καταλαβαίνουν ότι ο υπουργός είναι συνάρτηση μιας ολόκληρης νοοτροπίας, που δεν μας εμποδίζει να κλείνουμε τα ποτάμια και να χτίζουμε αυθαίρετα μέσα σε αυτά. Κανείς δεν μιλάει για αυτή τη νοοτροπία που διακρίνει όλη την κοινωνία μας πια. Κανείς δεν τα βάζει με μας ή και με μας. Κανείς δεν λέει ότι με αυτή τη συμπεριφορά μας ξεφτιλίζουμε τον τόπο, τον καταστρέφουμε. Έχουν βγει και κάποιοι χαριτωμένοι άνθρωποι εκδότες, αγρότες, φοιτητές οι οποίοι είναι απλώς χαριτωμένοι και πολύ εύθυμοι. Έχουν μέσα τους μια ολική ευθυμία και μια τάση να κάνουν εύκολες δημόσιες τοποθετήσεις. Αυτοί οι άνθρωποι, που αναμφισβήτητα έχουν ένα ταλέντο μιλούν, παίζουν, χορεύουν..., κάτι κάνουν τέλος πάντων για να ζήσουν , και μαζί με αυτό που κάνουν ως επάγγελμα για να ζήσουν, βγαίνουν και δημόσια και μιλούν... Αυτοί παίρνουν τη μιζέρια του άλλου και την κάνουν σλόγκαν. Κάνουν τους ψευδο-αναρχικούς, που έχουν μερικά ψιλά στην τσέπη τους και με αυτά πάνε και αγοράζουν συνθήματα από τα περίπτερα και μετά τα αναμασάνε δημόσια. Υπάρχουν πολλά τέτοια άτομα πια γύρω μας. Θα τα δεις σε μεγάλα τζάκια, σε μεγάλες κλίκες, σε μεγάλες παρέες. Δεν είναι αναρχικοί... Είναι ψευδο-αναρχικοί. Δεν μπαίνουν μέσα σε όλα και γενικότερα κωλώνουν να κοιμηθούν μια νύχτα στο τμήμα για τις ιδέες τους. Δεν είναι, με άλλα λόγια, σαν αυτούς που, επειδή γουστάρουν να τα βάλουν με την εξουσία, δεν "μασάνε". Γιατί ακόμη και σήμερα υπάρχουν άνθρωποι με μια ηρωική αντίληψη για τα πράγματα. Υπάρχουν άνθρωποι που θυσιάζουν τη σωματική ακεραιότητά τους, για να μπουν μέσα σε μια διαδικασία σύγκρουσης με την εξουσία. Και είναι λογικό αυτά τα πράγματα να τα κάνουν κυρίως άνθρωποι που βρίσκονται σε μια ηλικία που το αίμα τους βράζει και πιστεύουν ότι μπορούν να ανατρέψουν αυτά τα δεδομένα. Το περίεργο είναι πως ταυτίζονται οι ψευδο-αναρχικοί και οι ψευδο-προοδευτικοί με τους αυθεντικούς. Υπάρχουν σήμερα προοδευτικοί; Ποιος είναι, για σας, ο σημερινός προοδευτικός; Υπάρχει σήμερα μια αντίληψη ότι προοδευτικός είναι όποιος σαρκάζει, όποιος ξεφτιλίζει, όποιος ισοπεδώνει. Τι πολυτέλεια είναι πια αυτή που έχουν 10-15 άνθρωποι, επειδή έχουν κάποιες προσβάσεις; Και να σας πω και κάτι περίεργο; Αν πιάσεις έναν-δύο από αυτούς που υπερισχύουν επειδή φαίνονται, είναι κοκοράκια με λοφίο που ξεχωρίζει από μακριά , αυτοί οι άνθρωποι είναι σε υψηλές θέσεις οι πιο πολλοί... Βουτηγμένοι ως τα μπούνια στην εξουσία. Πάντως απορώ όταν σας ακούω να μιλάτε... Αν και δεν είστε από αυτούς που έχουν πάει στα καλά σχολεία, έχετε μια ευκολία στην έκφραση... Πώς φθάσατε να μιλάτε και να αναπτύσσετε τη σκέψη σας τόσο καλά; Γεννιέται ο άνθρωπος ή γίνεται; Εγώ είμαι άνθρωπος εμπειρικός. Πιστεύω στην εμπειρία, γιατί μην ξεχνάτε ότι για να βαδίσεις και να φθάσεις σε ένα αποτέλεσμα πρέπει να είσαι μάστορας, πρέπει να έχεις τεχνική. Και αθλητής να είσαι, μπορεί να είσαι ταύρος αντοχής, η καρδιά σου να φθάνει στους 200 σφυγμούς και ο άλλος στους 160-170 να πέφτει κάτω. Αν δεν είσαι μάστορας όμως στον τρόπο που θα τρέξεις, δεν θα κερδίσεις ποτέ. Χρειάζεται μαστοριά για να πηδήξεις τα εμπόδια ή για να κάνεις μαραθώνιο. Οταν είναι μια ομάδα εικοσάρηδων που τρέχουν μαζί σου και εσύ είσαι 40 και πρέπει να τους περάσεις, πρέπει να είσαι μάστορας. Για να ανοιχθείς στο πέλαγος με μια βαρκούλα, πρέπει να είσαι μάστορας για να μην πνιγείς. Για να ανέβεις πάνω στη σκηνή και να κάνεις τον άλλον από κάτω να συγκινηθεί, πρέπει να είσαι μάστορας. Η λέξη "μάστορας" στην Ελλάδα έχει κάποτε μεγάλη αξία. Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι ορισμένοι άνθρωποι όπως εσείς, ενώ ξεκινούν με άλλες προδιαγραφές, καταφέρνουν τελικά να ξεφύγουν από τη μοίρα τους; Έχετε ακούσει τη φράση "ή παπάς ή ζευγάς"; Εγώ σας λέω λοιπόν "ή πολίτης ή κοπρίτης". Διαλέξτε. Εγώ πάντως διάλεξα πολίτης. Τι ήταν αυτό που καθόρισε την επιλογή σας αυτή; Πολλά πράγματα, δεν είναι ένα και δύο. Είναι οι άνθρωποι, είναι οι συγκυρίες, οι στιγμές, και είναι και περιστατικά τα οποία έγραψαν επάνω μου. Η προσωπική μου ζωή, όπως ξέρετε, δεν με βοήθησε να πάρω αυτά που ήθελα στη ζωή μου. Έπρεπε μόνος μου να βρω τον χρόνο και τη διάθεση να πάρω αυτά που ήθελα στη ζωή. Αυτό δεν είναι τόσο εύκολο όσο ακούγεται. Γιατί ο άνθρωπος από ένα σημείο και μετά γίνεται τεμπέλης. Λίγοι θέλουν να προχωρήσουν ξεπερνώντας τις δυσκολίες. Και όταν τους πάνε και καλά τα πράγματα και αρχίσουν να τρώνε κάπως καλύτερα απ' ό,τι έτρωγαν, εκεί πια το πράγμα αρχίζει και γίνεται σχεδόν αδύνατον να τραβήξεις τον δύσκολο δρόμο. Εκεί πια όλοι βρίσκουν χιλιάδες άλλοθι για να μπορέσουν να αποφύγουν τις "κακοτοπιές". Σου λέει ο άλλος "εντάξει, μωρέ, και τι έγινε; Εγώ σπούδασα στο πανεπιστήμιο του πεζοδρομίου... ξέρω πολύ περισσότερα από αυτούς που πήγαν στα αληθινά πανεπιστήμια". Εγώ όμως, χωρίς να ξέρω γιατί, τράβηξα τον δύσκολο δρόμο... Εγώ πιστεύω στις εμπειρίες, όπως πιστεύω και στο ένστικτο των ανθρώπων, το οποίο είναι πολύ καλό στοιχείο, αλλά πάνω απ' όλα πιστεύω στη γνώση και στην εκπαίδευση. Υπάρχουν σ' αυτή την πορεία σας κάποιοι δάσκαλοι που σας επηρέασαν; Κατ' αρχήν εγώ διάλεξα τους δασκάλους μου και δεν με διάλεξαν... Και μάλιστα τους διάλεξα για λόγους αισθητικής όσο κι αν σας φαίνεται περίεργο. Πώς ένα παιδί που ζούσε τότε με μιάμιση δραχμή την ημέρα μεροκάματο διαλέγει τους δασκάλους του για λόγους αισθητικής;... Τι εννοείτε όταν λέτε ότι τους διαλέξατε για λόγους αισθητικής; Διάλεξα, ας πούμε, τον Βαμβακάρη και τον Τσιτσάνη ως λαϊκούς συνθέτες από μια αισθητική, την οποία δεν θα βρείτε μέσα στη στιχουργική όλων των τραγουδιών. Είναι μια αισθητική που παράγει ταυτότητα, πολιτισμό και άποψη. Προτίμησα, ας πούμε, να είναι δάσκαλός μου ο Μίκης Θεοδωράκης, για παράδειγμα, παρά κάποιος άλλος. Και ειδικά η περίπτωση του Θεοδωράκη είναι η περίπτωση του ανθρώπου που λειτούργησε σαν δάσκαλος σε όλο το φάσμα αυτού που λέμε μουσικός πολιτισμός του τόπου. Διότι από γνώση έκατσε στα καλά πράγματα, που αισθητικά με εκπροσωπούσαν. Δεν είναι τυχαίο που ο Θεοδωράκης αγαπάει κι αυτός τον Τσιτσάνη και τον Βαμβακάρη. Οι δάσκαλοι καθορίζουν τους μαθητές τους; Εσείς, αν είχατε διαλέξει άλλους δασκάλους, σήμερα θα ήσασταν άλλος; Πόσο οφείλετε αυτό που γίνατε σ' αυτούς; Τα πάντα τα οφείλω σ' αυτούς... και να σας πω γιατί... Ο μεγάλος δάσκαλος είναι ένα μέτρο για τον μαθητή. Είναι σπουδαίο πράγμα να βάζει ένα υψηλό μέτρο. Εγώ συγκρινόμενος με τους δασκάλους μου έβλεπα κάθε φορά πόσο κάτω είμαι. Οι δάσκαλοί μου ήταν για μένα η αφορμή να γίνομαι όλο και καλύτερος. Πιστεύετε στο ταλέντο; Ναι, αλλά πάνω απ' όλα πιστεύω στη δουλειά και στη ζωή σαν εμπειρία. Όταν πρωτοπήγα στη δισκογραφική εταιρεία, σε ηλικία 18 χρονών, με βάλαν και τραγουδούσα απίστευτα πράγματα. Αντέδρασα όμως, για να γίνω καλύτερος και το καλύτερος με έφερε στον Κουγιουμτζή... Είχα δύσκολα χρόνια και από πολύ μικρό παιδί βγήκα στον δρόμο. Ποια ήταν τα πρώτα πράγματα που μάθατε στον «δρόμο» και σας καθόρισαν στη συνέχεια; Ήταν η εξουσία των άλλων... των μεγαλύτερων απέναντι στην ηλικία μου, και η εξουσία αυτών που έχουν μια ευχέρεια απέναντι σ' αυτούς που φυτοζωούν. Είδα λοιπόν αμέσως ότι υπάρχουν διαφορές. Από πολύ μικρό παιδί κατάλαβα τι θα πει τάξη, ταξική διαφορά. Αυτό βέβαια μας έκανε κακό, γιατί μας δημιούργησε κάποιες εμμονές, τις οποίες σιγά σιγά προσπαθήσαμε να αποβάλουμε. Ορισμένες εμμονές γίνονται πάθη και μετά γίνονται υστερίες εμμονές οι οποίες χαλάνε την ψυχή του ανθρώπου. Είναι σίγουρο ότι ένας άνθρωπος που μένει σε καλύβα μπορεί να είναι το ίδιο καλός με έναν άνθρωπο που μένει σε ένα διώροφο της δεκαετίας του '50. Είναι σίγουρο ότι μπορεί να είναι καλοί άνθρωποι και οι δύο και μπορεί να είναι και χρήσιμοι. Είναι πιο σίγουρο δε ότι όταν αυτοί οι δύο άνθρωποι πλησιάσουν και δώσει ο ένας το χέρι στον άλλο, εκεί γεννιέται η ζωή και ο κόσμος. Και εγώ τα είδα αυτά να γίνονται μπροστά μου και τα ένιωσα. Τα στοιχεία όμως που με έκαναν να πάρω τις αποφάσεις μου για το πού θα πάω πολιτικά και κοινωνικά ήταν όταν στην πρώτη αμνηστία το 1961-62 και λίγο πιο μετά ήρθαν να μείνουν στην αυλή μας άνθρωποι από τη Μακρόνησο, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ένας καθηγητής πανεπιστημίου ο οποίος πούλαγε κουλούρια. Όταν μίλαγε αυτός ο άνθρωπος νόμιζα ότι ακούω την ωραιότερη συμφωνία της ζωής μου. Όταν μίλαγε για τον κόσμο, για τη φύση, για τους ανθρώπους, για τη θάλασσα. Έπειτα ήταν οι φίλοι μου, οι άνθρωποι που συνάντησα όταν μπήκα στη δουλειά... Ήταν άνθρωποι που ανήκαν σε ένα χώρο, που δεν αντέχανε να μπαίνει ο ένας στο σπίτι του άλλου και να του καίει τα βιβλία επειδή αυτά που εκπροσωπούσε το πνεύμα του και η ψυχή του ήταν προς δίωξη. Δεν κατάλαβα ποτέ πώς μπορεί ένας άνθρωπος να διώκει έναν άλλον. Όπως δεν το καταλαβαίνω και σήμερα. Έτσι έκανα την επιλογή μου για αυτό και για πολλά άλλα τέτοια περιστατικά. Αυτό δεν σας κάνει να νιώθετε κάποιες ενοχές όταν τώρα διώκετε κάποιους ανθρώπους που δεν εγκρίνουν αυτό που κάνετε ασχέτως αν πίσω απ' αυτό κρύβεται κακή πρόθεση; Πιστεύω ότι εγώ δεν διώκω, σας το επαναλαμβάνω. Νιώθω ότι καλούμαι να υποστώ τη βία του άλλου, η οποία δεν είναι και εκφρασμένη. Είναι μάλλον καλυμμένη.
Δηλαδή; Αντιδρώ με αυτόν τον τρόπο όχι γιατί κρίνομαι από κάποιους άλλους αλλά γιατί κάποιοι λένε ψέματα για μένα και βάζουν εμπόδια με αυτά τα ψέματά τους στην πορεία μου. Αν εγώ αφήσω αυτό το ψέμα να πλανάται, θα κάνω δύο πράγματα: Πρώτα πρώτα, θα προδώσω τον εαυτό μου και αυτούς που πιστεύουν σε μένα και, δεύτερον, αυτό βλάπτει τη δουλειά μου και τις αρχές μου. Μόνο για αυτούς τους δύο λόγους αντιδρώ δικαστικά. Αλήθεια, τι σας έχει πιάσει με την Κύπρο; Γιατί κάνετε τόσο πολλά για αυτή την υπόθεση; Εμένα η θέση μου είναι ότι το θέμα της Κύπρου δεν πρέπει να ξεχαστεί. Και πρέπει να βοηθήσουμε εμείς σε αυτό, μια και εμείς φέραμε τη συμφορά στην Κύπρο δεν την έφερε η Τουρκία. Η Τουρκία απλώς μπήκε μέσα και το κακό που προξένησε είναι δευτερευούσης σημασίας. Το μεγάλο το κακό το έκαναν οι έλληνες στρατιωτικοί. Αυτοί πούλησαν την Κύπρο, βεβαίως συνεπικουρούμενοι από κάποιους πολιτικούς, από κάποιους μη οξυδερκείς ανθρώπους που δεν μαντεύανε τα πράγματα καλά, από κάποιους πολιτικούς που δεν ξέρανε πώς παίζεται το σκάκι και από την Αμερική που ήταν αυτή που είναι και αυτή που θα είναι πάντα... Η ουσία όμως ποια είναι; Ότι εμείς φταίμε γι' αυτό που συνέβη. Και επειδή εγώ δεν πιστεύω ότι συμμετείχαν όλοι σε αυτή τη διαδικασία της προδοσίας της Κύπρου, κάποιοι από μας έχουν την αγάπη και την ανάγκη να είναι συμπαραστάτες... Για να είμαστε ειλικρινείς όμως, όλοι αυτοί που σας κατηγορούν δεν είναι τυχαίοι χαβαλέδες... Είναι άνθρωποι που έχουν ο καθένας το δικό του σημαντικό έργο στον χώρο... Ξέρετε τι φοβάμαι; Ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι τόσο μίζεροι που οι ψυχές τους δεν ταξιδεύουν. Εκεί... στα φράγκα τους, στην καλοπέρασή τους, στην ομορφιά τους και στα πράγματα που έχουν αποκτήσει. Είναι, δηλαδή, μικρομάγαζα, ανθρώπινα μικρομάγαζα στην ουσία. Δεν στρέφομαι εναντίον κάποιου, στρέφομαι εναντίον αυτής της λογικής και αυτού που εκφράζουν: μικρομάγαζα ανθρώπινα, τα οποία στενεύουν τα όρια. Για σας δεν έχει σημασία αν αυτός που σας κατηγορεί είναι ένας άνθρωπος ταλαντούχος και ικανός; «Όχι, για μένα δεν έχει σημασία αν κάποιος έχει ταλέντο. Λυπάμαι που κάποιοι από τους ανθρώπους αυτούς που μου την πέσανε έχουν ταλέντο. Λυπάμαι, στενοχωριέμαι. Βέβαια, θα ήθελα να είναι φίλοι μου. Κάποιοι από αυτούς ήταν κοντά μου, επανειλημμένως βγήκαν και έδωσαν συνεντεύξεις όπου με γλείφανε επωνύμως. Πείτε ότι δεν με γλείφουν είναι λίγο βαρύ ίσως αλλά με κολακεύανε. Εγώ δεν θα στρεφόμουν ποτέ εναντίον τους». Με μερικούς από αυτούς, όπως ο Άκης Πάνου, έχετε δουλέψει πολύ στο παρελθόν... Τον Άκη Πάνου, που έχει στραφεί εναντίον μου, εγώ δεν τον κατηγόρησα ποτέ». Παρ' όλο που σας κατηγόρησε, εξακολουθείτε να τον θεωρείτε σημαντικό καλλιτέχνη; Βεβαίως... Η γνώμη μου για την καλλιτεχνική αξία τού καθενός δεν αλλάζει ό,τι κι αν γίνει. Δεν πιστεύω βέβαια επ' ουδενί αυτό που πάνε ορισμένοι να παρουσιάσουν ότι είναι ο Άκης Πάνου, λέγοντας διάφορες υπερβολές. Όχι. Ο άνθρωπος έχει γράψει μία σειρά από πολύ καλά τραγούδια και έχει γράψει και δεκάδες άλλα αδιάφορα. Δεν μπορώ να τον συγκρίνω με τον Κουγιουμτζή, προς Θεού. Ή να βάλω τον Καλδάρα με τον Άκη Πάνου στην ίδια θέση. Αν κάποιος συνάδελφός σας έκανε μια ανάλογη σύγκριση για σας και έναν άλλο καλό συνάδελφό σας, δεν θα σας ενοχλούσε; Ποτέ... Γιατί να με ενοχλούσε... Ο καθένας μπορεί να έχει την άποψή του για την καλλιτεχνική μου αξία. Θέλετε να πείτε δηλαδή ότι δεν θα σας ενοχλούσε αν έβγαινε κάποιος και έλεγε ότι «εντάξει, καλός τραγουδιστής είναι ο Νταλάρας, αλλά δεν είναι και σαν τον Καζαντζίδη; Ακριβώς. Και θα έχει απόλυτο δίκιο, γιατί έτσι είναι η αλήθεια. Δεν θα με ενοχλήσει, γιατί εγώ είμαι άνθρωπος πραγματικός, αληθινός, πατάω γερά στα πόδια μου. Ξέρω τι είμαι, δεν υπερβάλλω. Εγώ τον εαυτό μου θέλω να ξεπεράσω, δεν θέλω να ξεπεράσω τους άλλους. Δεν με ενδιαφέρει να ξεπεράσω κανέναν. Αυτά που κάνω είναι κυρίως για την ψυχή μου. Όταν πάω στην Ίμβρο να τραγουδήσω, τραγουδάω για μένα. Όταν τραγουδάω από το 1980 για τις έδρες της ελληνικής γλώσσας ανά τον κόσμο από την Αργεντινή και την Ουρουγουάη μέχρι όπου αλλού έχω τραγουδήσει το κάνω για πάρτη μου, κάνω το κέφι μου. Δεν προσπαθώ να μειώσω κανέναν άλλο. Ασχολήθηκα εγώ ποτέ με τη δουλειά κάποιου άλλου, αν πήγε να τραγουδήσει ή δεν πήγε; Μόνο σε πρόσωπα που έχω αγαπήσει πολύ, κατά καιρούς έχω κάνει και λίγη κριτική... σε δυο-τρεις ανθρώπους. Πείτε μου τι έχετε πει για κάποιον που έχετε αγαπήσει πολύ; Ψιλοπράγματα... Έχω πει, ας πούμε, "εσύ έχεις πολύ καλή φωνή... μην τραγουδάς αυτές τις βλακείες...". Το έχω πει αυτό μια φορά για έναν πολύ καλό τραγουδιστή, που ήταν και φίλος μου. Τότε όμως, εκείνα τα χρόνια. Από εκεί και ύστερα έχω ξαναπεί ότι υπάρχουν άνθρωποι που αποδέχονται τους άλλους με την ιδιότητα με την οποία τους παρουσιάζονται χωρίς όμως η ιδιότητα αυτή να είναι πραγματική. Μια ηθοποιός είχε παρεξηγηθεί τότε μ' αυτό. Λέω, αυτή κάνει την ηθοποιό αλλά δεν είναι ηθοποιός. Αυτός κάνει τον τραγουδιστή αλλά δεν είναι τραγουδιστής. Όπως και αυτή κάνει την πολιτικό ενώ ουσιαστικά δεν είναι πολιτικός. Πήρα κάποια πρόσωπα ενδεικτικά. Αυτοί όμως γίνανε Τούρκοι μόλις τ' ακούσανε. Ο ένας βγήκε, έκανε συνεντεύξεις, η άλλη βγήκε, εξαπέλυσε κατηγορίες... Δεν καταλαβαίνουν... Η κριτική είναι για όλους. Εγώ όμως δεν κάνω αθλιότητες. Έκανα απλώς μια κριτική. Δεν σημαίνει ότι επειδή υπάρχει ένας μηχανικός που του αρέσει το θέατρο μπορεί ο άνθρωπος αυτός να γίνει θιασάρχης. Ούτε ο κομμωτής από την Καισαριανή ή την Κοκκινιά επειδή του αρέσει το τραγούδι μπορεί να γίνει τραγουδισταράς. Δεν γίνεται. Είναι μερικά πράγματα που δεν γίνονται. Αυτά έχει αρχίσει και τα αποδέχεται ο κόσμος, τα αποδέχεται σιγά σιγά. Δηλαδή οι αντιστάσεις του συνεχώς πλήττονται, λιμάρονται διαρκώς. Και έτσι γίνεται και ο κόσμος συνυπεύθυνος. Εγώ όμως, κύριε Λάλα, δεν είμαι υπεύθυνος για όλους αυτούς οι οποίοι με παρακολουθούν. Εγώ είμαι υπεύθυνος, συνεργός και συμμέτοχος με αυτούς που καταλαβαίνουν τι κάνω. Όχι με αυτούς που με αντιμετωπίζουν με μια αντίληψη οπαδού. Δεν μπορώ να είμαι υπεύθυνος για όλον αυτόν τον κόσμο, να γίνω ο εκπρόσωπος του μέσου όρου. Δεν είναι ελιτισμός αυτό· το λέω με αγάπη και με πόνο μέσα μου. Διότι πια είναι τέτοια η πολυμορφία και η πολυφωνία που δεν μπορείς να βρεις σημεία επαφής με όλους. Αυτή την επαφή θα την έχεις μόνο με τους ανθρώπους οι οποίοι αντιλαμβάνονται αυτό που κάνεις. Αυτή τη στιγμή ο καθένας κάτι βρίσκει να σε κατηγορήσει. Όλα τα κατηγορούν, ο καθένας για τους δικούς του λόγους. Ο ένας γιατί δεν πρόλαβε να το σκεφτεί αυτός, ο άλλος για κάτι άλλο... Εγώ με όλους αυτούς τους ανθρώπους προσπαθώ να είμαι αντικειμενικός. Όταν διάβασα το βιβλίο του Πανούση "Δούρειος Ήχος", είπα "αυτός ο τύπος έχει κάτι". Για να είμαι ειλικρινής, το χιούμορ αυτό το γκρόσο το χοντρό δεν μου αρέσει. Δεν λέω να μην το κάνει, λέω ότι εμένα δεν μου αρέσει, δεν το θεωρώ χιούμορ». Και για τον Ρασούλη, που επίσης σας κατηγορεί, τι έχετε να πείτε ως καλλιτέχνη; Για τον Ρασούλη ναι, πιστεύω ότι έκανε δουλειά στο ελληνικό τραγούδι. Το ίδιο θα σας πω και για τον Λαζόπουλο, ότι είναι πάρα πολύ καλός σ' αυτό που κάνει. Έχω επιφυλάξεις όμως για κάποια πράγματα που βλέπω και δεν μπορώ να τα ελέγξω γιατί κάνει ο Λαζόπουλος και κάποια περίεργα πράγματα. Για το Σταμάτη τον Κραουνάκη θα σας πω ότι είναι όχι μόνο καλός, πάνω από καλός. Συμβαίνει όμως αυτοί οι άνθρωποι να έχουν κάποιες ιδιομορφίες στη συμπεριφορά τους, να έχουν άλλες αγάπες. Δεν αγαπάνε τα ίδια πράγματα μ' εμένα. Έχουν άλλο σώμα από το δικό μου, διεγείρονται από άλλα πράγματα από αυτά με τα οποία διεγείρομαι εγώ. Δεν μπορώ να ταυτιστώ 100% μαζί τους. Και είναι προφανές ότι όση αγάπη και ανοχή και αν έχω μέσα μου, δεν μπορώ να ανεχτώ την αδικία. Η στάση του Καφετζόπουλου, ας πούμε, είναι άδικη. Βγήκε σε κάποιες εκπομπές και με κατηγόρησε, θέλοντας να προστατέψει λίγο τον έναν, λίγο τον άλλον... Είναι άδικο αυτό. Ο Αντώνης είναι ένα συμπαθητικό παιδί, με τον οποίο ποτέ δεν είχαμε κακή σχέση. Με ενοχλεί η αδικία. Ορισμένοι άνθρωποι είναι λίγο καραμπουζουκλήδες, κάτι μεταξύ τραμπούκου και τσαμπουκά. Δεν είναι όλοι οι άνθρωποι έτσι, ούτε περνάνε σ' όλους αυτά. Άλλοι πάλι είναι πολύ χαριτωμένοι και λεπτεπίλεπτοι. Ούτε αυτό το αντέχουν όλοι. Πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τους ομοίους μας... Αγαπάς έναν άνθρωπο για το έργο του, γι' αυτό που κάνει. Σου αρέσει; Σου αρέσει. Δεν σου αρέσει; Δεν σου αρέσει. Μην τον πλήττεις βρώμικα, γιατί θα αντιστραφούν οι όροι. Δεν μπορώ να σε αφήσω να με χτυπάς. Θα με αναγκάσεις να χτυπήσω κι εγώ για να προστατεύσω τη δουλειά μου».
Για σας ποιοι είναι οι άνθρωποί σας; Ο Κουγιουμτζής, ο Λοΐζος, ο Σπανός, ο Θεοδωράκης... άνθρωποι που θαυμάζει ήδη ο Κραουνάκης και τους θεωρεί σημαντικούς. Δεν αισθάνομαι λοιπόν ξένος μ' αυτόν. Αισθάνομαι ξένος με τη συμπεριφορά του στο συγκεκριμένο γεγονός. Δεν μπορώ να ανεχτώ να έρθει ένας ξενιστής πάνω από το σώμα μου και να μου το κατατρώγει σαν βδέλλα θα κάνω μία έτσι και θα τον βγάλω από πάνω μου. Δεν θέλω μια βδέλλα κολλημένη στην πλάτη του, ούτε στο πόδι μου, ούτε στο χέρι μου και πόσο μάλλον στο μέτωπό μου. Δεν θέλω, θα τη βγάλω. Έχοντας διαγράψει όλη αυτή την πορεία ως καλλιτέχνης, ποιο είναι για σας αυτή τη στιγμή το επιδιωκόμενο; Κοιτάξτε, όσο περνάει ο καιρός κάποια πράγματα αλλάζουν. Κατ' αρχήν αλλάζει το σώμα. Αλλάζουν οι αντοχές μας, οι προτεραιότητες που βάζουμε. Εγώ όμως βρίσκω τρόπο να μη βαριέμαι στη δουλειά μου. Εγώ έχω διεξόδους. Σκεφθείτε ότι πριν από λίγες ημέρες ήμουν με τη μεγαλύτερη ορχήστρα τού κόσμου. Σκεφθείτε ότι αυτή τη στιγμή κυκλοφορούν στο εξωτερικό 15 δίσκοι μου. Πάω σε κάθε γωνιά της Γης και έρχονται Πακιστανοί, Γιαπωνέζοι, Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί, Καναδοί, Τεξανοί, Κουβανοί... Ξέρετε τι είναι να πηγαίνεις σε διάφορα μέρη της Γης, όπου δεν θα έπρεπε να σε ξέρει ούτε η μάνα σου, και να παίζεις μπροστά σε 6.000 κόσμο; Άγνωστος μεταξύ αγνώστων;. Σας στενοχωρεί που δεν είχατε τη δυνατότητα να ασχοληθείτε από παιδί με την κλασική μουσική; Όχι, δεν θα μπορούσα να το πω αυτό θα ήταν άδικο. Επειδή μεγάλωσα με τα λαϊκά, είχα από μικρός ένα μεγαλόπιασμα με αυτή τη μουσική. Αφού έζησα με αυτά, τα εξέφρασα, έκανα τον κύκλο, ήθελα κάποτε να καταφέρω να ακούσω τα τραγούδια του Τσιτσάνη να παίζονται σε χώρους όπου παιζόταν και παίζεται η κλασική μουσική. Είναι κάτι που το υποσχέθηκα στον Τσιτσάνη, του το έχω πει εγώ ο ίδιος. Του είπα: "Τα τραγούδια σου θα τα κάνω μια μέρα να παιχθούν από κλασική ορχήστρα". Από μικρό παιδί ένιωθα ότι είναι κλασικά πράγματα όλα αυτά. Ήταν το μεράκι του Τσιτσάνη αυτό, το ήθελε πολύ να ακουστούν τα τραγούδια του από μεγάλα ορχηστρικά σύνολα. Και το έκανα. Τα παίξαμε στο Ισραήλ. Καταπληκτική δουλειά, τη ζητάνε σε όλο τον κόσμο. Όπου πάμε, τη ζητάνε, παρ' όλο που δεν έχει γίνει ακόμη δίσκος. Απλώς έχει γυριστεί σε βίντεο. Τι εννοείτε ότι είχατε ένα μεγαλόπιασμα με τη λαϊκή μουσική; Εγώ έχω την πετριά μου, πάντα την είχα. Γι' αυτό και μπήκα και τα είδα τα πράγματα με μια σοβαρότητα που δεν ξέρω αν τη δικαιολογούσε κιόλας ούτε το πνεύμα της εποχής ούτε οι συγκυρίες εκείνων των χρόνων. Κάποια πράγματα που καλούμαι να πληρώσω πιστεύω ότι είναι από αυτή την αντίληψη περί σοβαρότητας που είχα για το τραγούδι. Από τους εκατοντάδες ανθρώπους στον χώρο της δουλειάς επέλεξα πολύ λίγους, συγκεκριμένους, που τους έκανα πρότυπα και που ίσως εγώ να μην μπορούσα να ακολουθήσω την πορεία τους γιατί εκείνοι είχαν άλλα εφόδια και άλλα όπλα. Εγώ ήμουν ένα παιδάκι που τραγουδούσα λαϊκά τραγούδια, δημοτικά κλπ. Γιατί να μεγαλοπιαστώ; Μεγαλοπιάστηκα γιατί αισθάνθηκα ότι αυτοί οι άνθρωποι Θεοδωράκης, Χατζιδάκις, Κουγιουμτζής συμπληρώνουν αυτό που δεν έχω εγώ. Από μικρός είχα την τάση να κάνω παρέα με καλύτερούς μου. Τι είχαν αυτοί που δεν έχετε εσείς; Κατ' αρχήν δεν είχα την πείρα, δεν είχα τη γνώση... Πολλά πράγματα. Μην ξεχνάτε ότι ανέβηκα στη σκηνή 15 χρόνων. Η μητέρα σας δεν προσπάθησε να σας αποτρέψει από το τραγούδι έχοντας την εμπειρία του πατέρα σας; Προσπάθησε αλλά γύρω στα 15-16 κατάλαβε ότι δεν μπορούσε πια να κάνει τίποτε. Γιατί εγώ από τα 14 είχα αρχίσει να δείχνω σημεία απροσάρμοστου σε σχέση με τα υπόλοιπα και ό,τι έκανα το έκανα τραγουδώντας. Πώς ξεχωρίζει κανείς τα ταλέντα; Τα ξεχωρίζει από το πάθος που δείχνουν και από το αποτέλεσμα. Η εμμονή, δηλαδή, σε ένα πράγμα είναι η απόδειξη του ταλέντου; Όχι μόνο η εμμονή. Το θέμα είναι επάνω σε ποια πλατφόρμα επιλέγεις να πατήσεις το ταλέντο σου, ποια μονοπάτια ακολουθείς. Το τυχαίο ως έννοια πιστεύετε ότι είναι πολύ κοντά στο ανεξήγητο; Επειδή δεν το ξέρω αυτό να σας το πω επιστημονικά, σας λέω ότι αισθάνομαι πως ένα μέρος μόνο του τυχαίου έχει να κάνει με το ανεξήγητο. Θα σας πω ένα παράδειγμα. Αν είστε παιδί και ξεκινάτε τώρα και έχετε καλή φωνή και ένας φίλος του πατέρα σας προτείνει να σας πάρουν σε μια ταβέρνα και τραγουδάτε, αν περάσουν 25 χρόνια και μείνετε μέσα στην ταβέρνα να τραγουδάτε, το τυχαίο θα έχει καθορίσει σχεδόν απόλυτα τη ζωή σας. Αν όμως είστε ένα παιδί 18 χρόνων που ξεκινάει από εκείνο τον χώρο, κάθεται ένα χρόνο, μαθαίνει πέντε πράγματα, φεύγει, μαθαίνει ένα όργανο, μέσα από το όργανο μαθαίνει μουσική, πάει στο ωδείο και συνεχίζει να παίρνει διπλώματα και μετά φεύγει από την Ελλάδα, πάει στο εξωτερικό και δίνει κοντσέρτα με μεγάλους μουσικούς, μετά πάει στη μεγαλύτερη εταιρεία και αρχίζει να συνθέτει, κοιτάξτε πόσες τύχες και πόσα περιστατικά υπάρχουν ανάλογα με το κανάλι που ανοίγει ο καθένας. Άλλη τύχη θα βρεις στην ταβέρνα, άλλη θα βρεις στο ωδείο, άλλη στις δισκογραφικές εταιρείες και άλλη όταν θα παίξεις με την Ορχήστρα του Λένινγκραντ. Θέλω να πω ότι αλλάζουν τα πράγματα. Και στην ταβέρνα μπορεί να έχεις τύχη αλλά είναι προδιαγεγραμμένη και περιορισμένη. Ξέρετε τι κάνει τον άνθρωπο να υπερβεί την τύχη του; Το θάρρος. Θάρρος και συνεχής υπέρβαση του εαυτού σου. Εσείς από άποψη φυσιολογίας πιστεύετε ότι έχετε μεγάλη φωνή; Όχι. Ας πούμε ότι έχουμε έναν μεγάλο τραγουδιστή τον Κώστα Πασχάλη, για παράδειγμα, τον οποίο εγώ ζηλεύω. 'Η τη φωνή του Παβαρότι, και αν πάμε πιο πίσω, του Μάριο Λάντσα ή άλλων τραγουδιστών. Αν εγώ είχα μια τόσο καλή φωνή, προφανώς δεν θα μπορούσα να τραγουδήσω αυτά που τραγουδάω τώρα. Όταν βλέπεις έναν άνθρωπο ο οποίος είναι εντελώς ακατέργαστος μουσικά και βγάζει μια φωνάρα, σημαίνει ότι η φύση τού έχει δώσει ένα εργαλείο, από το οποίο θα ξεκινήσει κι από εκεί και πέρα αν συντρέχουν και άλλοι παράγοντες θα εκμεταλλευτεί αυτά τα τεχνικά μέσα. Για να κάνεις την υπέρβαση πρέπει να ασχοληθείς με τη φωνή σου. Για όλο αυτό το δημιούργημα που λέγεται Νταλάρας πιστεύετε ότι ευθύνεται κυρίως το μυαλό σας ή η φωνή σας; Εγώ όταν πρωτάκουσα τη φωνή μου γραμμένη την αντιπάθησα φοβερά. Και πρέπει να σας πω ότι και τώρα την αντιπαθώ. Εμένα αυτό που με έσπρωξε στη μουσική είναι η ίδια η μουσική, οι ήχοι των οργάνων και μια αφόρητη εσωτερική πίεση να μπω μέσα σ' αυτά τα πράγματα. Στα πρώτα μου χρόνια ήθελα να φτιάχνω όργανα. Έψαχνα να βρω τι θα διαλέξω· να κάνω κρουστά, να κάνω αυτό, να κάνω εκείνο... Μελέταγα, έπαιρνα να ακούσω ένα βιολάκι, μια άρπα, μια νότα. Χρόνια πολλά πέρασα για να δω πού θα καταλήξω. Και βέβαια όταν άκουσα τα πρώτα πράγματα με κιθάρες γιατί η κιθάρα είναι πολύ φιλικό όργανο, είναι κοντά σου "με πείραξε", όπως έλεγαν και οι παλιοί μουσικοί. Με γρατσούνισε, δηλαδή, μέσα μου. Όταν άκουσα, ας πούμε, τα πρώτα φλαμένκο από μικρό παιδί. Και από εκεί και πέρα με συνεπήρε αυτή η σχέση με τα όργανα και προσπαθούσα να γίνω μουσικός. Γι' αυτό καμιά φορά σήμερα λέω "ρε, παιδιά, εγώ είμαι μουσικός. Το ξέρω ότι σας φαίνεται περίεργο, επειδή εσείς με ξέρετε σαν τραγουδιστή, αλλά η ιδιότητα η δική μου είναι μουσικός". Αυτή τη στιγμή, όσο περνάν τα χρόνια, ακούω τις παλιές ηχογραφήσεις μου και φρίττω, είμαι δυστυχής. Θέλω να ξαναμπώ μέσα στην ηχογράφηση και να τραγουδήσω σωστά. Τι είναι αυτό που δεν σας αρέσει στις παλιές ηχογραφήσεις; Δεν μου αρέσει η έκφραση, δεν μου αρέσει η άρθρωσή μου, ο ήχος της φωνής μου. Σας ευχαριστώ. Κι εγώ, να 'στε καλά. |
